Ο “Οδυσσέας” είναι ίσως η μεγαλύτερη κληρονομιά που άφησε ο Τζέιμς Τζόις στη λογοτεχνία του εικοστού αιώνα, ένα βιβλίο που σίγουρα πρέπει να υπάρχει στη βιβλιοθήκη κάθε σπιτιού.
Η συγγραφή του άρχισε το 1914 και ολοκληρώθηκε περίπου τον Οκτώβριο του 1921. Από το 1918, με τη βοήθεια του Έζρα Πάουντ, αποσπάσματα του Οδυσσέα είχαν αρχίσει να δημοσιεύονται στο περιοδικό The Little Review.
Το βιβλίο εκδόθηκε στο Παρίσι στις 2 Φεβρουαρίου του 1922, την ημέρα των γενεθλίων του Τζόις, από τη Σίλβια Μπιτς, για λογαριασμό του βιβλιοπωλείου “Shakespeare and Company”.
Το βιβλίο αποτελείται από 18 κεφάλαια, στα οποία περιγράφεται μία ημέρα από την ζωή του κεντρικού ήρωα, του Λέοπολντ Μπλουμ, μέσα στο Δουβλίνο. Η μέρα αυτή δεν είναι μια οποιαδήποτε μέρα, αλλά η 16η Ιουνίου 1904, όταν είχε το πρώτο του ερωτικό ραντεβού με τη Νόρα Μπάρνακλ, μια καμαριέρα σε ξενοδοχείο στο Δουβλίνο, με την οποία έζησε όλη την υπόλοιπη ζωή του.
Ο Λέοπολντ Μπλουμ λοιπόν περιπλανιέται στο Δουβλίνο και ζει μια σειρά περιπετειών. Τα κορίτσια στο μπαρ ενός ξενοδοχείου είναι οι σειρήνες του, το πέρασμά του από το νεκροταφείο για μια κηδεία αντιστοιχεί στην κάθοδο στον Άδη, ο Κύκλωπας είναι ένας εθνικιστής σε μια παμπ, η Κίρκη τον περιμένει σε ένα πορνείο και ο νεαρός συγγραφέας Στίβεν Δαίδαλος είναι ο Τηλέμαχος…
Στο έργο υπάρχουν πολλές αναφορές στη δυτική λογοτεχνία, τη φιλοσοφία, τη μυθολογία της Ιρλανδίας και της αρχαίας Ελλάδας.
Χαρακτηριστικό στοιχείο του μυθιστορήματος είναι η τεχνική του εσωτερικού μονολόγου που χρησιμοποιεί κατά κόρον ο Τζόις προκειμένου να αναπτύξει λεπτομερώς τις σχέσεις που διαμορφώνονται μεταξύ των χαρακτήρων του έργου. Κάθε κεφάλαιο εμφανίζει διαφοροποίηση στο ύφος της αφήγησης.
Το βιβλίο από πολλούς κριτικούς και αναγνώστες χαρακτηρίστηκε βρώμικο, βλάσφημο, άσεμνο και τελικά δυσκολοδιάβαστο. Ήταν απαγορευμένο μερικά ή ολικά μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1930.
“Εάν ο Οδυσσέας δεν αξίζει να διαβαστεί, τότε η ζωή δεν αξίζει να την ζει κανείς” απαντά ο Τζόις, για το νεωτερικό δημιούργημά του.
“Είναι ένα βιβλίο στο οποίο όλοι μας χρωστάμε και από το οποίο κανείς μας δεν μπορεί να ξεφύγει” γράφει ο Τόμας Έλιοτ.
Η 16η Ιουνίου καθιερώθηκε ως “Bloomsday” (ημέρα του Μπλουμ), μια ημέρα μνήμης της ζωής του Τζέιμς Τζόις.
